Nihayet, uzun süredir beklediğimiz haber geldi: Jonathan Conlin, Lizbon’daki Gülbenkyan Vakfı ile yürüttüğü proje sonucunda meşhur petrol kralı Bay Yüzde Beş’in biyografisini, ilk defa doğrudan Gülbenkyan’ın kişisel arşivine dayanarak kaleme aldı. Jonathan Conlin, başta Musul petrolleri olmak üzere bugünkü Irak sınırları içerisinde bulunan Osmanlı vilâyetlerindeki petrol kaynaklarıyla yakından ilgilenen ve bu amaçla imzalanan antlaşmalarda oynadığı rol ile uzun süre kendisinden bahsettiren Kalust S. Gülbenkyan’ın hayatına mercek tutuyor. Conlin’in kitabı Mr Five Per Cent The many lives of Calouste Gulbenkian, the world’s richest man başlığını taşıyor. Türkçeye de çevrilecek olan bu kitap, yakında Can Yayınları tarafından okuyucu ile buluşturulacak. Böylelikle Ralph Hewins’in 1957’da yazdığı Mr Five Per Cent kitabından yarım asrı aşkın bir zaman sonra aile kayıtları üzerinden okuyucu yeni bir Gülbenkyan hikâyesi ile karşılaşacak.   Bir süre önce başta Osmanlı Arşivi olmak üzere Türkiye’deki çeşitli arşiv ve kütüphanelerde Gülbenkyan’ın izini sürerken, Jonathan Conlin ile yazışmış gerek Gülbenkyan ve gerekse ailesi hakkında uzun uzun fikir alışverişinde bulunmuştum. Ayrıca proje kapsamında Gülbenkyan ile ilgili yayınladığı çeşitli makaleleri okumuştum. Şimdi ise kitabın tamamlandığını; hem İngilizce hem de Türkçe olarak okuyucu ile buluşmayı beklediğini öğrendim. Sevindirici olan bu gelişmeyi, henüz eseri okuma fırsatı bulamadığım için farklı bir noktadan değerlendirmek istiyorum. Conlin’in kitabı henüz piyasaya çıkmadan, geçtiğimiz günlerde gerek basılı ve gerekse sosyal medyada birçok habere konu oldu. Tabir caiz ise pazara çıkmadan Gülnbenkyan’ın ismi pazarlandı. Ancak kitabı tanıtmaya yönelik bu haberlerde şaşırtıcı derecede hatalı bilgiler yer almaktaydı. BBC Türkçe “Kalust Sarkis Gülbenkiyan: Yaşadığı dönemin en zengin insanı, ‘Bay yüzde 5’ lakaplı Üsküdarlı Ermeni işadamının hikâyesi” başlığı ile 11 Ocak 2019’ta bir haber neşretti. Gülbenkyan’ın Türkçe yazılışındaki sorun bir kenara, haberin sunumunda Kalust Gülbenkyan yerine oğlu Nubar Gülbenkyan’ın fotoğrafı kullanılmıştı. Basit olan ve muhtemelen sehven yapılan bu yanlışların ötesinde daha ciddi hatalar haber metninde yer almaktaydı. BBC Türkçe’nin internet sitesinde bulunan söz konusu haberin bir yerinde şöyle denilmektedir: 1914’e yaklaşırken Gülbenkiyan Jön Türkler’e danışmanlık yaptı. Dönemin maliye bakanı Cavid Bey ile yakından çalışarak Türkiye Merkez Bankası’nın ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) kurulmasında rol oynadı. Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Osmanlı hükümeti bugünün Irak topraklarındaki petrol sahalarında kontrolü yitirmişti ancak TPAO’nun buradaki varlığı sürdü. Gülbenkiyan’ın şirketteki yüzde 5’lik hissesi onu çok zengin bir kişi haline getirdi. Burada Gülbenkyan’ın 1914’e yaklaşırken, Jön Türklere danışmanlık yaptığı ifadesi, yanlış bir anlaşılmadan ileri gelmektedir. 1909’da gerçekleşen 31 Mart vakasından sonra kurulan Osmanlı hükümet, Gülbenkyan’ı önce Londra daha sonra ise Paris Büyükelçiliklerinde fahri malî müşavir olarak görevlendirmişti. Gülbenkyan, bu unvanı kullanarak İngiltere ve Fransa’daki ekonomik gelişmeleri takip ediyor ve Osmanlı hükümetine çeşitli raporlar gönderiyordu. Bu tür raporlar arasında, Osmanlı petrol kanunu ve uygulamaları hakkında 1911’de yazdığı Fransızca bir layiha da bulunmaktadır. Gülbenkyan’ın Londra ve Paris sefaretlerinde fahri müşavirlik olarak icra ettiği bu görevi İttihatçılara özel bir iş birliği yapmak şeklinde düşünmek doğru değildir. Nitekim Gülbenkyan,1948’de yazdığı hatıralarında, II. Abdülhamid’e de Musul petrolleri hakkında bir rapor hazırladığını beyan etmektedir. Ayrıca bu raporu Musul’a gidip araştırma yapmak şeklinde değil, daha önce yapılmış araştırmalara dayanarak yazdığını itiraf etmektedir. Dolayısıyla Osmanlı Londra ve Paris Sefaretlerindeki müşavirlik görevi, uluslararası bir iş adamı olan Gülbenkyan için daha çok kendi çıkarları amacıyla kullandığı bir ünvandan ibarettir. Bu durum hem Gülbenkyan’ın hatıralarında hem de Osmanlı arşiv kayıtlarında açık bir şekilde görülebilmektedir. Diğer tarafatan ne Türkiye Merkez Bankası (1930) ne de Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (1954) Gülbenkyan ile hiçbir şekilde ilgisi yoktur. Burada yanlış yazılan ve aslında kastedilen şey, 1909’da kurulan Türkiye Milli Bankası ile 1912 yılında kurulmuş olan Türk Petrol Şirketi’dir. Peki bütün bu karmaşa nereden kaynaklanmaktadır? Gülbenkyan Hakkında Doğru Bilinen Yanlışlar Aslında bakılırsa Gülbenkyan ile ilgili bu tür hatalı anlatımlar yeni değildir. Konu Kalust Gülbenkyan gibi spekülasyona açık bir şahıs olunca, problemler daha en başında araştırmacıyı bulmaktadır. Hatta Gülbenkyan’ın hayatına … Okumaya devam et Önce Pazarladı, Şimdi de Pazarlanıyor: Bay Yüzde Beş Kalust S. Gülbenkyan’ın Hayatına Dair Yanlışlar